डलर बलियो हुँदा उपभोक्तालाई मार
रवि दाहाल
वीरगन्ज२६ जेठः भारुको तुलनामा अमेरिकी डलर बलियो हुँदै गएको खबरले भन्सार अधिकृतको मुहार चम्किएको छ । अर्थतन्त्र आयातमूखी हुँदै गएका बेला आयातित मालसामानको भाउ बढेर लक्ष्यभन्दा बढी राजश्व असुली हुने भएकाले भन्सार अधिकृत खुशी छन् । राजश्व असुलीका दृष्टीकोणले यस्ले सकारात्मक असर पार्छ वीरगन्ज भन्सार प्रमुख रामहरि अर्याल भन्छन्तेश्रो मुलुकबाट आयातित माल सामान महँगिने भएकाले भन्सार राजश्व पनि वृद्धि हुन्छ ।

राजश्व असुलीमा वृद्धि भएपनि मुलुकको अर्थतन्त्रका लागी यो अवस्था आउनु राम्रो नभएको सुख्खा बन्दरगाह भन्सार प्रमुख अच्यूत शिवाकोटीको भनाई छ । आयातमा निर्भर हाम्रो जस्तो मुलुकका लागी डलर बलियो हुँदै जानुले आर्थिक रुपमा फाइदा हुँदैन ।एकदमै न्यून परिमाणमा निर्यात हुने भएकाले डलरको मूल्य वृद्धि देशका लागी फाइदा जनक छैन । चालू आर्थिक वर्षमा अर्थ मन्त्रालयबाट वीरगन्ज भन्सारले ४० अर्ब र सुख्खा बन्दरगाह भन्सारले ९ अर्ब राजश्व असुलीको लक्ष्य पाएको छ ।
डलरको भाउ बढ्दै गर्दा तेश्रो मुलुकबाट आयात गरिने कुनै पनि वस्तुका लागी पहिलेको तुलनामा आयातकर्ताले १५ देखि १७ प्रतिशतसम्म बढी मूल्य तिर्नु परेको छ । बढी मूल्यमा आयातित वस्तुमा नाफा रकम थपेर स्थानीय बजारमा बिक्री गर्दा पहिलेको तुलनामा महँगो हुनु स्वाभाविक भएको बताउँछन् केडिया समूहका सदस्य तथा वीरगन्ज उद्योग वाणिज्य संघका कोषाध्यक्ष प्रदीप केडिया ।
भारतबाट अमेरिकी डलरमा कच्चा पदार्थ आयात गरेर तयारी वस्तु पुनः भारत निकासीको काम गर्दै आएका उद्योगका लागी डलरको वृद्धिले अल्पकालमा निर्यात व्यापार घाटामा जाने बताउँछन् राजेश मेटल क्रापुट्सका साचालक विष्णु अग्रवाल ।उनी भन्छन् निर्यातलाई निरन्तरता दिन व्यापारीले दुई तीन महिनासम्म घाटाको सौदा गर्नुपर्छ ।
सामानको सुपुर्दगीपछि निर्यातकर्तालाई नगद भुक्तानी गर्ने सम्झौता गरेका आयातकर्ताको सामान बाटोमा ढुवानी भएर नेपाली सीमा छिर्न नपाउँदै डलरको भाउ अस्सीको नब्बे पुगी सकेको छ । एकदम न्यून मुनाफामा जस्तापाता र ब्ल्याक पाइप भारत निकासी गर्दै आएका फलामजन्य उद्योगले अहिले चर्को घाटा व्यहोर्नु परेको छ । स्वदेशी कच्चा पदार्थमा आधारित फलामजन्य वस्तु उत्पादक भारतीय उद्योगका लागी कच्चा पदार्थको मूल्य उही रहेकाले उनीहरुको स्थिति नेपाली उत्पादनको तुलनामा अझ बलियो भएको छ ।
विदेशबाट उधारो प्रज्ञापन पत्र ग्कबलअभ ीऋ मार्पुत् मालसामान आयात गरेका व्यापारीले डलर अहिलेको तुलनामा सस्तो भएका बेला सामान आयात गरेको भएपनि अहिले भुक्तानी िदंदा बढेको भाउमा भुक्तानी गर्नु परेको छ ।
भारतीय रुपैयाँको तुलनामा अमेरिकी डलर बलियो हुँदै जाँदा नेपाली अर्थतन्त्र पनि प्रभावित हुन थालेको छ । नेपाली मुद्राको भारतीय मुद्रासँगको स्थिर विनिमय दरका कारण अमेरिकी मुद्राको मूल्य घटबढ अधिमूल्यन वा अवमूल्यन हुँदा प्रत्यक्षरुपमा नेपाली मुद्रा पनि प्रभावित हुने गरेको छ । निर्यातमूलक उद्योग ओरालो लाग्दै र आयात निर्भर हुँदै गइरहेको नेपाली अर्थतन्त्र डलरको बढ्दो मूल्यका कारण समस्या पर्ने अड्कल गरिएको छ । अमेरिकी डलरसँग भारतको भन्दा अहिले नेपालको अवस्था तुलनात्मकरुपमा राम्रो भएपनि स्थिर विनिमय दरका कारण तुलनात्मकरुपमा बढी प्रभावित भएको छ ।भारतसँगको व्यापार घाटा ठूलो भएकाले भारतीय अर्थतन्त्रमा परेलगत्तै अन्य दक्षिण एशियाली मुलुकमध्ये नेपालमा पनि चाँडो प्रभाव पर्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा बजारबारे चासो राख्ने उद्यमी ओमप्रकाश सिकारियाका अनुसार सन् १९७२ देखि २०१२ सम्मको अवधीमा प्रत्येक वर्ष अमेरिकी डलरको तुलनामा औसत ४।८ प्रतिशतका दरले भारु कमजोर हुँदै गएको छ । समीक्षा अवधीमा सन् १९९१ मा अमेरिकी डलरको मूल्य उच्च विन्दुमा पुगेपनि अन्य समयमा समान दर रहेको पाइएको छ ।
अहिलेको अवस्था कायमै रहे तेश्रो मुलुकबाट हुने आयात घट्दै गएर भारतबाट भारुमा हुने आयात बढ्दै जाने अनुमान गरिएको छ । सिकारिया भन्छन्भारतसँगको स्थिर विनिमय दरका कारण तेश्रो मुलुकको साटो भारतबाट भारु भुक्तानीमा आयात गर्नु तुलनात्मकरुपमा फाइदा जनक हुनसक्छ ।

अर्थतन्त्रका लागी खतरा
यूरोपेली यूनियनका सदस्य राष्ट्रहरु ग्रीसइटलीस्पेन पोर्चुगलमा देखिएको आर्थिक मन्दीको असरका कारण अहिले भारतीय बजारमा डलर बलियो हुँदै गएको अनुमान गरिएको छ । वैदेशिक रोजगारमा रहेका नेपाली नागरिकबाट प्राप्त विप्रेषणरेमिट्यान्सले राष्ट्र बैंकको ढुकुटीमा अमेरिकी डलरको जगेडा कायम राखेपनि विस्तारै फैिलंदै गएको आर्थिक मन्दीका कारण वैदेशिक रोजगारीको अवसर खोसिने अवस्था आएमा नेपाली अर्थतन्त्र नराम्ररी थला पर्ने जोखिम रहेको छ । केही साता अघिसम्म ८० रुपैयाँका दरले विनिमय हुँदै गएको एक अमेरिकी डलरको भाउ अहिले ९१ रुपैयाँ पुगेको छ । व्यापारी प्रदीप केडिया डलरको मूल्य वृद्धि हुने क्रम जारी रहेको र भारत सरकारले नियन्त्रणका लागी गरेको प्रयास खासै प्रभावकारी हुन नसकेकाले ९६ रुपैयाँसम्म पुग्ने अनुमान गर्छन् ।
निर्यातमूलक स्वदेशी उद्योगले निर्यातित वस्तुको भुक्तानीवापत संकलन गरेको विदेशी मुद्रा ३ महिनाभन्दा बढी समयदेखि विदेशकै बैंकमा जम्मा राखेकोबारे भारतीय रिजर्भ बैंकले सोधीखोजी गरेर भुक्तानी स्वदेशमा ल्याउन दबाब दिएपछि भारतमा अमेरिकी डलर भित्रिने क्रममा केही सुधार आएको छ ।
वैदेशिक मुद्रा आर्जनको क्षेत्रमा रेमिट्यान्सपछि दोश्रो प्रमुख श्रोतका रुपमा रहेको पर्यटन क्षेत्र राजनीतिक अस्थिरताका कारण नराम्ररी प्रभावित भएको छ । जेठ १४ अघि र पछि पनि भएका बन्द हड्ताल र अवािाछत राजनीतिक गतिविधीले पर्यटकहरु नेपाल भ्रमणको कार्यक्रम रद्ध गर्न बाध्य भएका छन् ।

सुरक्षित अवतरणको उपाय
अमेरिकी डलरको रिजर्भमा भारतको तुलनामा नेपालको स्थिति राम्रो भएकाले भारतसँगको स्थिर विनिमय दर प्रणालीमा पुनरविचार गर्नुपर्ने उद्योगीहरुको सुझाव छ । अहिले हामीसँग डलरको संचिती बढी छ राष्ट्र बैंकले डलरलाई भारतमा भन्दा केही अवमूल्यन गर्ने आँट गर्नुपर्छवीरगन्ज उद्योग वाणिज्य संघका पूर्व अध्यक्ष ओमप्रकाश सिकारिया भन्छन्नगरे हाम्रो आयात लागत बढेर जान्छ । बढीमा दुई प्रतिशतसम्मको अन्तर स्वीकार्य हुनसक्ने उनको सुझाव छ ।भारतको तुलनामा नेपालमा अमेरिकी डलरको अवमूल्यनले रेमिट्यान्सबाट भित्रिने विदेशी मुद्रा भारतमै पुग्ने जोखिम पनि रहेको छ ।
राष्ट्र बैंकले केही दिन अघि सार्वजनिक गरेको तथ्यांक अनुसार राष्ट्र बैंकसँग भारु ६४ अर्ब अमेरिकी डलर ३ अर्ब ६४ करोड र सुन ५ हजार किलोग्राम संचिती रहेको छ ।
अहिलेको आर्थिक अवस्थाबाट सुरक्षित अवतरणका लागी राजनीतिक स्थिरता कायम गर्नुपर्ने आवश्यक्ता औंल्याइएको छ । कम्तीमा पर्यटन र औद्योगिक क्षेत्रलाई कुनै पनि किसिमको नकारात्मक प्रभाव पार्ने गतिविधी नियन्त्रण गर्न सकेमात्र वैदेशिक मुद्राको आर्जन् वृद्धि भएर नेपालको अर्थतन्त्र अहिलेको अवस्थाबाट बाहिर निस्किन सक्ने सम्भावना छ ।
अहिले सोधनान्तर घाटालाई कम गर्नुु जरुरी छवीरगन्ज उद्योग वाणिज्य संघका कोषाध्यक्ष समेत रहेका व्यापारी प्रदीप केडिया भन्छन्तत्कालका लागी पर्यटन प्रवद्र्धन र दीर्घकालका लागी निर्यातमूलक उद्योगको प्रवद्र्धनका उपाय अवलम्बन गर्नु उपयुक्त हुन्छ । वैदेशिकमुद्रा आर्जनको सम्भाव्यता बोकेको जलविद्युत उर्जा उत्पादनलाई पनि प्राथमिकतामा राखेर सरकारले अवरोध मुक्त बनाउनु जरुरी छ । यहाँका उद्यमीले जलविद्युत उर्जामा लगानीका लागी भारतीय लगानीकर्तालाई स्वागत गर्नुपर्नेमा जोड दिदै भारतीय लगानी नभित्रिएसम्म अतिरिक्त उर्जा निर्यात गरेर वैदेशिक मुद्रा भित्र्याउने सम्भावना नभएको बताएका छन् ।